Nguyên nhân táo bón ở người già và cách xử lý nên biết

Táo bón là tình trạng đi đại tiện ít hơn ba lần mỗi tuần, phân khô cứng và khó thải ra ngoài. Nếu tình trạng này kéo dài hơn ba tháng, được gọi là táo bón mãn tính và ước tính ảnh hưởng đến khoảng 15%-30% ở người trên 60 tuổi. Và táo bón không chỉ gây khó chịu mà còn ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng cuộc sống của người cao tuổi.

Lý do tại sao người già lại dễ mắc táo bón?

Táo bón ở người cao tuổi là một vấn đề phổ biến và có thể gây biến chứng như sa trực tràng, trĩ nội trĩ ngoại, suy thận…nếu không được điều trị đúng cách. Dưới đây là những nguyên nhân chính khiến người già dễ mắc táo bón.

Thứ nhất, Suy giảm chức năng nhu động ruột do lão hóa

Khi tuổi tác tăng lên, khả năng co bóp của các cơ trơn trong thành ruột giảm đi, dẫn đến sự chậm trễ trong việc chuyển hóa thức ăn và phân qua hệ tiêu hóa. Các cơ trơn suy yếu và giảm khả năng co bóp làm giảm nhu động ruột, khiến phân di chuyển chậm qua đại tràng, dẫn đến táo bón. Ngoài ra, hệ vi sinh vật đường ruột cũng thay đổi theo tuổi, ảnh hưởng đến quá trình tiêu hóa và hấp thụ chất dinh dưỡng.

Thứ 2, Ít vận động thể chất

Thiếu vận động thể chất là một trong những yếu tố quan trọng làm tăng nguy cơ táo bón ở người cao tuổi. Việc ít vận động làm giảm khả năng kích thích nhu động ruột, đồng thời gây ra tình trạng giảm tuần hoàn máu và trao đổi chất. Những người cao tuổi có thể mắc các bệnh lý như thoái hóa khớp, giảm sức cơ, hoặc sợ té ngã, dẫn đến ít vận động, và từ đó tăng nguy cơ táo bón.

Thứ 3, Chế độ ăn thiếu chất xơ và thiếu nước

Chế độ ăn nghèo chất xơ là một trong những nguyên nhân chính gây táo bón ở người già. Chất xơ giúp phân dễ dàng di chuyển qua ruột và tăng cường nhu động ruột. Người cao tuổi thường tiêu thụ ít rau xanh, trái cây và ngũ cốc nguyên hạt – những nguồn thực phẩm giàu chất xơ. Bên cạnh đó, tình trạng mất nước cũng khiến phân trở nên khô cứng, khó thải ra ngoài, góp phần gây táo bón.

Thứ 4, Tác dụng phụ của thuốc

Người cao tuổi thường phải sử dụng nhiều loại thuốc để điều trị các bệnh lý mãn tính, và nhiều trong số đó có tác dụng phụ gây táo bón. Các thuốc giảm đau (opioids), thuốc chống trầm cảm, thuốc lợi tiểu, thuốc chống acid dạ dày (antacids), và các thuốc bổ sung sắt có thể làm chậm nhu động ruột, giảm khả năng thải phân và gây táo bón. Những thuốc này làm tăng độ đặc của phân, khiến việc đại tiện trở nên khó khăn hơn.

Thứ 5, Các bệnh lý nền và rối loạn chức năng tiêu hóa

Các bệnh lý mãn tính như tiểu đường, suy giáp, bệnh Parkinson, và hội chứng ruột kích thích (IBS) có thể làm giảm khả năng vận động của ruột và ảnh hưởng đến quá trình tiêu hóa. Những rối loạn này khiến ruột không thể hoạt động hiệu quả, dẫn đến tình trạng táo bón kéo dài. Ngoài ra, các vấn đề về nhận thức ở người cao tuổi, như sa sút trí tuệ, cũng khiến họ quên đi thói quen ăn uống lành mạnh hoặc không kịp thời nhận biết nhu cầu đi vệ sinh.

Cách xử lý táo bón ở người già

Mặc dù táo bón ở người cao tuổi có thể do nhiều nguyên nhân, nhưng điều trị hiệu quả không phải là điều quá khó khăn. Dưới đây là những cách xử lý táo bón mà người cao tuổi có thể thực hiện tại nhà:

Thứ nhất, Bổ sung chất xơ vào chế độ ăn

Một trong những phương pháp đơn giản mà hiệu quả nhất để cải thiện tình trạng táo bón ở người cao tuổi là tăng cường chất xơ trong chế độ ăn. Chất xơ đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì chức năng tiêu hóa và hỗ trợ nhu động ruột. Có hai loại chất xơ chính: chất xơ hòa tan và chất xơ không hòa tan, mỗi loại đều có những lợi ích riêng biệt đối với hệ tiêu hóa.

• Chất xơ hòa tan: Chất xơ này hòa tan trong nước và tạo thành gel trong dạ dày và ruột, giúp làm mềm phân và làm giảm tình trạng táo bón. Chất xơ hòa tan có khả năng hút nước và giữ độ ẩm cho phân, làm phân mềm hơn, dễ dàng di chuyển qua đại tràng. Các nguồn thực phẩm giàu chất xơ hòa tan bao gồm yến mạch, đậu, lúa mạch, táo, quả lê và các loại hạt như hạt chia.
• Chất xơ không hòa tan: Đây là loại chất xơ không hòa tan trong nước và không bị tiêu hóa trong cơ thể. Chất xơ không hòa tan giúp tạo khối lượng cho phân, kích thích nhu động ruột, và hỗ trợ sự di chuyển nhanh chóng của phân qua đường ruột. Các nguồn thực phẩm chứa chất xơ không hòa tan bao gồm vỏ các loại quả, rau xanh như cải bó xôi, cà rốt, và các loại ngũ cốc nguyên hạt như lúa mì, gạo lứt.
  Cân nhắc sử dụng thực phẩm bổ sung giàu chất xơ hiện nay trên thị trường như quả mơ lên men, bột hỗn hợp chất xơ FOS, inulin….

Thứ 2, Bổ sung nước đầy đủ

Việc cung cấp đủ nước cho cơ thể là rất quan trọng trong việc điều trị táo bón. Khi cơ thể thiếu nước, phân sẽ trở nên khô và khó thải ra ngoài. Người cao tuổi nên uống ít nhất 1.5-2 lít nước mỗi ngày, đặc biệt là vào buổi sáng khi thức dậy, để hỗ trợ quá trình tiêu hóa. Ngoài nước lọc, có thể bổ sung thêm nước ép trái cây tự nhiên hoặc các loại trà thảo mộc nhẹ nhàng.

Thứ 3, Sử dụng thuốc nhuận tràng khi cần thiết

Khi táo bón trở thành vấn đề mãn tính và không cải thiện với các biện pháp thay đổi chế độ ăn, người cao tuổi có thể cần dùng thuốc nhuận tràng. Các loại thuốc nhuận tràng như psyllium (thuốc tạo khối), polyethylene glycol (thuốc thẩm thấu), và docusate sodium (thuốc làm mềm phân) có thể giúp làm mềm phân, kích thích nhu động ruột và giảm táo bón. Tuy nhiên, việc sử dụng thuốc nhuận tràng cần phải tuân thủ chỉ dẫn của bác sĩ để tránh lạm dụng.

Thứ 4, Bổ sung probiotics và enzym tiêu hóa

Sử dụng probiotics giúp cân bằng vi khuẩn đường ruột, hỗ trợ tiêu hóa và cải thiện tình trạng táo bón. Các sản phẩm bổ sung probiotics như Lactobacillus và Bifidobacterium có thể giúp cải thiện chức năng đường ruột, đồng thời giảm thiểu cảm giác đầy bụng và khó chịu. Các enzym tiêu hóa như amylase, lipase cũng có thể giúp cải thiện khả năng phân giải thức ăn, từ đó giảm nguy cơ táo bón.

Thứ 5, Tăng cường vận động và duy trì thói quen đi vệ sinh đều đặn

Các bài tập thể dục nhẹ nhàng như đi bộ, yoga hoặc bơi lội có thể giúp kích thích nhu động ruột và tăng cường chức năng tiêu hóa. Đồng thời, việc duy trì một thói quen đi vệ sinh cố định, dù không cảm thấy có nhu cầu, sẽ giúp cải thiện khả năng đại tiện. Mặt khác cần hạn chế tối đa việc nhịn đi đại tiện.

Táo bón là một vấn đề sức khỏe phổ biến ở người cao tuổi và có thể gây ra nhiều phiền toái nếu không được giải quyết kịp thời. Tuy nhiên, với việc thay đổi chế độ ăn uống, tăng cường vận động và sử dụng các phương pháp điều trị phù hợp như thuốc nhuận tràng, probiotics, và thực phẩm bổ sung, người cao tuổi có thể cải thiện tình trạng này tốt hơn. Nếu tình trạng táo bón kéo dài hoặc không thuyên giảm sau khi áp dụng các biện pháp tự nhiên, việc thăm khám bác sĩ để có phác đồ điều trị cụ thể là rất cần thiết.