Rối loạn tiêu hóa: Nguyên nhân, dấu hiệu và cách khắc phục tại nhà

Rối loạn tiêu hoá là một trong những vấn đề sức khỏe phổ biến nhất hiện nay, có thể gặp ở mọi lứa tuổi – từ trẻ nhỏ đến người trưởng thành. Mặc dù không phải là bệnh lý nguy hiểm, nhưng nếu kéo dài, rối loạn tiêu hoá có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng cuộc sống và sức khỏe tổng thể. Trong bài viết này, chúng ta sẽ cùng tìm hiểu rõ nguyên nhân, dấu hiệu nhận biết cũng như các giải pháp giúp cải thiện hệ tiêu hoá một cách hiệu quả và an toàn.

Hệ tiêu hoá là một trong những hệ thống quan trọng nhất của cơ thể, chịu trách nhiệm tiếp nhận, phân giải và hấp thu các chất dinh dưỡng từ thức ăn và đồ uống. Nhờ có quá trình tiêu hoá, cơ thể mới có đủ năng lượng để hoạt động, phát triển và duy trì sức khoẻ.

Đường tiêu hoá bao gồm ống tiêu hoá (từ miệng, thực quản, dạ dày, ruột non, ruột già đến hậu môn) cùng với các cơ quan phụ như gan, tụy và túi mật. Ngoài ra, nhiều loại enzyme, hormone và tín hiệu thần kinh cũng tham gia điều hoà quá trình này, giúp đảm bảo thức ăn được tiêu hoá và hấp thu một cách hiệu quả.

Rối loạn tiêu hóa là gì?

Rối loạn tiêu hoá là tình trạng hoạt động của hệ tiêu hoá bị gián đoạn, khiến cơ thể không thể tiêu hoá và hấp thu thức ăn bình thường. Người bệnh có thể gặp các triệu chứng như đau bụng, đầy hơi, tiêu chảy, táo bón, ợ nóng hoặc buồn nôn.

Tình trạng này có thể xuất hiện đột ngột (cấp tính) hoặc kéo dài nhiều tháng, nhiều năm (mạn tính).

Nguyên nhân gây Rối loạn tiêu hóa là gì?

Rối loạn tiêu hoá có thể do nhiều nguyên nhân khác nhau, bao gồm cả yếu tố chức năng và cấu trúc của hệ tiêu hoá.

Nguyên nhân chức năng: Là khi đường tiêu hoá không có tổn thương thực thể nhưng hoạt động bị rối loạn. Các yếu tố thường gặp gồm:

• Ăn uống thiếu cân bằng, ít chất xơ, nhiều đồ chế biến sẵn.
• Căng thẳng, lo âu hoặc thay đổi thói quen sinh hoạt.
• Thiếu vận động
• Sử dụng thuốc (đặc biệt là kháng sinh, thuốc giảm đau).
• Thay đổi hormone, chẳng hạn trong thời kỳ mang thai hoặc kinh nguyệt.
• Nhạy cảm với một số loại thực phẩm hoặc dị ứng thức ăn.

Nguyên nhân cấu trúc: Là khi hệ tiêu hoá có tổn thương thực thể, viêm hoặc tắc nghẽn. Các bệnh lý thường gặp gồm:

• Viêm loét dạ dày – tá tràng
• Trào ngược dạ dày thực quản (GERD).
• Viêm đại tràng, bệnh Crohn, viêm loét đại tràng.
• Polyp đại tràng, trĩ, tắc ruột hoặc thoát vị hoành.
• Bệnh celiac (mẫn cảm với gluten), viêm tụy, xơ gan, viêm gan mạn tính.

Những rối loạn này có thể làm giảm khả năng hấp thu dưỡng chất và gây ra các biến chứng nếu không được điều trị sớm.

Dấu hiệu nhận biết rối loạn tiêu hóa

Tùy vào nguyên nhân, mức độ và vị trí tổn thương, người bị rối loạn tiêu hoá có thể gặp một hoặc nhiều triệu chứng sau:

• Đầy bụng, khó tiêu, ợ hơi hoặc ợ nóng sau ăn.
• Đau âm ỉ hoặc quặn bụng, đặc biệt vùng quanh rốn hoặc dưới sườn.
• Buồn nôn, nôn ói, chán ăn.
• Rối loạn đại tiện: táo bón, tiêu chảy hoặc xen kẽ hai trạng thái này.
• Chướng hơi, trung tiện nhiều, cảm giác tức bụng.
• Mệt mỏi, sụt cân, thiếu máu, nhất là ở các trường hợp mạn tính.
• Nặng: nôn ra máu, phân đen hoặc tiêu chảy kéo dài

Cách cải thiện rối loạn tiêu hóa tại nhà

Hầu hết các vấn đề tiêu hóa không nghiêm trọng đều có thể được kiểm soát tại nhà bằng cách điều chỉnh thói quen và lối sống

1. Điều chỉnh chế độ ăn uống

Ăn chậm, nhai kỹ, chia nhỏ bữa ăn, tránh ăn quá no.

Tránh dùng thực phẩm quá dầu mỡ, cay nồng và hạn chế đồ uống có cồn hay cà phê

Tăng cường rau xanh, trái cây, sữa chua, ngũ cốc nguyên hạt.

Uống đủ nước mỗi ngày để giúp nhu động ruột hoạt động trơn tru.

2. Bổ sung men vi sinh và chất xơ

Men vi sinh (probiotic) giúp cân bằng hệ vi khuẩn đường ruột, trong khi chất xơ giúp cải thiện tình trạng táo bón, làm mềm phân và thúc đẩy tiêu hoá.

3. Giữ tinh thần thoải mái, hạn chế stress

Căng thẳng kéo dài ảnh hưởng trực tiếp đến dạ dày và ruột. Hãy tập thiền, yoga, hoặc vận động nhẹ nhàng để giảm áp lực thần kinh.

4. Sử dụng thảo dược hỗ trợ

Gừng, nghệ, bạc hà, mật ong hoặc nước ấm có thể giúp giảm đầy hơi, buồn nôn và đau bụng nhẹ.

5. Không tự ý dùng thuốc

Chỉ nên sử dụng thuốc giảm đau, kháng acid, thuốc nhuận tràng hoặc thuốc cầm tiêu chảy khi có hướng dẫn của bác sĩ. Việc dùng thuốc tùy tiện có thể che lấp triệu chứng hoặc gây rối loạn nặng hơn.

Một số trường hợp chỉ cần điều chỉnh chế độ sinh hoạt, nhưng cũng có những bệnh lý tiêu hoá phức tạp hơn đòi hỏi phải điều trị lâu dài hoặc can thiệp bằng thuốc, thậm chí phẫu thuật.

Khi nào cần đi khám bác sĩ?

Bạn nên đi khám chuyên khoa tiêu hoá nếu gặp một trong các tình huống sau:

• Rối loạn tiêu hoá kéo dài trên 2 tuần mà không thuyên giảm.
• Xuất hiện máu trong phân, phân đen hoặc nôn ra máu.
• Đau bụng dữ dội, sụt cân nhanh, mệt mỏi, chán ăn.
• Tiêu chảy nhiều lần trong ngày dẫn đến mất nước.
• Có tiền sử bệnh lý tiêu hoá mạn tính như viêm loét dạ dày, viêm đại tràng, bệnh gan hoặc tụy.

Việc thăm khám sớm giúp xác định chính xác nguyên nhân, phát hiện bệnh lý tiềm ẩn và có hướng điều trị phù hợp, tránh biến chứng nguy hiểm như viêm loét, xuất huyết tiêu hoá hoặc ung thư đường ruột.

Rối loạn tiêu hoá là tình trạng phổ biến nhưng hoàn toàn có thể kiểm soát được nếu được phát hiện sớm và điều chỉnh lối sống hợp lý. Một chế độ ăn uống lành mạnh, kết hợp tập luyện đều đặn, giữ tinh thần thư giãn và tái khám định kỳ sẽ giúp hệ tiêu hoá hoạt động ổn định, hỗ trợ cơ thể hấp thu dinh dưỡng hiệu quả hơn mỗi ngày.

Tài liệu tham khảo

1. National Academies of Sciences, Engineering, and Medicine (2023); Health and Medicine Division; Board on Health Care Services; Committee on Identifying New or Improved Diagnostic or Evaluative Techniques. Advances in the Diagnosis and Evaluation of Disabling Physical Health Conditions. Washington (DC): National Academies Press (US).
2. Wang R, Li Z, Liu S, Zhang D (2023). Global, regional, and national burden of 10 digestive diseases in 204 countries and territories from 1990 to 2019. Front Public Health.